Opinie: Stikstofproblematiek vereist politieke moed

Siebren Buist

Het PAS-dossier laat zien hoe er complexe problemen kunnen ontstaan wanneer kortetermijnbelangen boven zorgvuldige wetgeving en beleid gesteld worden.

Enkele jaren geleden werd Nederland geconfronteerd met de problematiek rond- om de zogenaamde PAS- melders. PAS staat voor Programma Aanpak Stikstof. Het programma stelde agrariërs in staat hun bedrij- ven uit te breiden in de buurt van natuurgebieden, ondanks dat dit op grond van de wet- en regelgeving ei- genlijk niet was toegestaan. In plaats van een vergunningprocedure vol- stond destijds een simpele melding, met de belofte dat de situatie later zou worden rechtgetrokken.

De regeling die tegemoet kwam aan de expansiedrift van de agrari- sche sector, was absoluut geen wijs besluit. De juridische haalbaarheid van de PAS-regeling en het later ‘rechttrekken’ van meldingen werd vooraf onvoldoende onderzocht. In 2019 oordeelde de rechter dat de PAS-regeling in strijd was met Euro- pese natuurwetgeving. Hierdoor verloren duizenden boeren hun ju- ridische basis om uit te breiden. Sindsdien zijn 2500 bedrijven, bui- ten hun schuld, illegaal. Dit leidde tot grote onrust in de sector, waar men de rechter voor verantwoorde- lijk stelde.

Het is echter belangrijk te bena- drukken dat de rechter slechts de re- gels toepaste die door de wetgever waren vastgesteld. De verantwoor- delijkheid voor dit fiasco ligt dan ook bij de bestuurders die het PAS- beleid introduceerden zonder vol- doende juridische onderbouwing. Zelfreflectie en verantwoordelijk- heid nemen binnen het bestuur blij- ken vaak zwak ontwikkeld. In tegen-

stelling tot de neiging om de schuld extern te zoeken.

Minister Wiersma van Landbouw heeft inmiddels drie jaar uitstel ge- vraagd om een oplossing te vinden voor het PAS-probleem. Het milieu- adviesbureau Mobilisation for the Environment (MOB) van Pieter Vol- lenbroek heeft al aangegeven dit uit- stel niet te accepteren. MOB zet nu in op handhavingsverzoeken tegen de grootste veebedrijven en uitsto- ters. Deze handhavingsverzoeken worden neergelegd bij provincies, dezelfde instanties die eerder de PAS-meldingen mogelijk maakten. Dit leidt opnieuw tot spanningen in de agrarische sector, waarbij MOB ten onrechte wordt aangewezen als schuldige.

Zelfreflectie binnen het bestuur blijkt vaak zwak ontwikkeld

Medio december deed de Raad van State uitspraak in een andere stikstofkwestie, namelijk of onge- bruikte maar wel vergunde stikstof ruimte zomaar gebruikt mag wor- den. Tot voor kort was dat toege- staan. Op basis van deze uitspraak is dat niet meer het geval. Er moet dan alsnog een natuurvergunning zijn verleend. Dat kan ook gelden voor al verleende vergunningen. De Raad van State kijkt er nu anders naar, mede op basis van Europese regels.

De juridische en politieke impas- se rondom de stikstofproblematiek

roept grotere vragen op over de staat van onze democratische rechtsorde. Eerder uitten enkele hooggeplaatste rechters hun zorgen over de toekomst van de rechtsstaat. Zij waarschuwden dat de politieke macht in Nederland, net als in Polen en Hongarije, in staat zou kunnen zijn om de rechtsstaat opzij te schui- ven. Dit maakt het des te belangrij- ker dat zowel bestuurders en politici als boeren en burgers het belang van onafhankelijke rechtspraak erken- nen.

Conclusie: het PAS-dossier laat zien hoe complexe problemen ont- staan wanneer kortetermijnbelan- gen belangrijker geacht worden dan zorgvuldige wetgeving en beleid. De oplossing vereist niet alleen juridi- sche, maar ook politieke moed en echt democratisch ethos. Het af- schuiven van verantwoordelijkhe- den brengt ons geen centimeter dichter bij een structurele oplossing.

Achter dit probleem staat de rechtsstaat. De onafhankelijke rechtsstaat is de basis van een vrije en rechtvaardige samenleving. Die zorgt er onder andere voor dat de overheid zich aan de wet houdt. Dit is geen vanzelfsprekendheid; het vraagt om voortdurende inzet van ons allen. Ieder individu draagt de verantwoordelijkheid om deze kernwaarden te erkennen en te ver- dedigen. Alleen samen kunnen we zorgen dat de rechtsstaat sterk blijft, zodat onze kinderen van dezelfde vrijheden en rechten kunnen genie- ten.

Siebren Buist uit Heerde is jurist en gespecialiseerd in milieu-, natuur- en strafrecht.